چه عواملی باعث جنبش اسلامی در عصر امام جعفر صادق (علیه السلام) شد؟

عواملی که موجب پیدایش جنبش علمی شده بود:

1-  آزادی و حرّیت فکر و عقیده در اسلام و عباسیان در این آزادی فکر بی تأثیر نبودند و ریشه این آزادی در تعلیمات اسلام بود طوری که اگر عباسیان می‌خواستند از آن جلوگیری کنند نمی‌توانستند.

2-محیط آن روز اسلامی یک محیط کاملاً مذهبی بود و مردم تحت تأثیر انگیزه‌های مذهبی قرار می‌گرفتند. تشویقهای پیامبر اسلام به کسب علم و تشویقهای دعوت‌های قرآن به علم و تعلم و تفکر و تعقل، عامل اساسی این نهضت و شور و شوق بود.[1]

3- تسامح دینی یا همزیستی مسالمت آمیز با غیر مسلمانان مخصوصاً همزیستی با اهل کتاب[2] امام صادق (علیه السلام) با توجّه به فرصت سیاسی که بوجود آمد، دنبالة نهضت علمی و فرهنگی پدرش امام باقر(علیه السلام) را گرفت و حوزة وسیع علمی و دانشگاه بزرگی بوجود آورد و در رشته‌های مختلف علوم عقلی و نقلی آن روز، شاگردان بزرگ و برجسته ای همچون هشام بن حکم و ابان بن تغلب ، جابر بن حیّان تربیت کرد که تعداد آنها را بالغ بر چهار هزار نفر نوشته اند.[3]

امام جعفرصادق(علیه السلام) چون پدرانش، در مرکز حدیث شهر پیامبر(صلی الله علیه واله وسلم) مدینه مکتب فکری و فرهنگی اصیل اسلامی را دنبال نموده و به عضوگیری شاگردان و دانش پژوهان مجتمع شدند از وی دانشها آموخته و به برتری علمی وی اعتراف و اذعان نمودند. شاگردان امام که هر یک دانشمندی مبرّز گردیدند ، به دیگر مراکز علمی و شهرهای بزرگ اسلامی رهسپار شدند، و بدین شیوه هزاران دانش‌پژوهان و طالب علم و معرفت در مسیر دانش اسلامی از طریق خاندان پیامبر(صلی الله علیه واله وسلم) رهنمون شدند. شیعیان و طرفداران خاندان پیامبر(صلی الله علیه واله وسلم) نیز بیشتر به حقایق اسلامی پی برده و برگرد وجود امام راستین و فرزند پیامبر(صلی الله علیه واله وسلم) پروانه وار همی گشتند. بدین طریق شریعت اسلام و آئین محمدی در چهره منصب تشیّع که همزمان با پیامبر(صلی الله علیه واله وسلم) شکل گرفته بود تشکل و انسجام فکر محکمتری یافت و طرفداران آن به نام شیعه امامی یا جعفری شهرت یافتند و امام صادق به رئیس مذهب مشهور شد و فقه شیعه امامیه را منسجم ساخت.[4]

دوران امام صادق(علیه السلام) نقطه عطف در نهضت تشیع و زمانی بس حساس بر این مکتب بوده است زیرا امام و شاگردانش توانستند از ضعف امویان و درگیری‌های آنان استفاده نموده و به نشر مکتب اصیل اسلام بپردازند. این شرایط تا اوائل خلافت منصور دومین خلیفه عباسی ادامه یافت زیرا عباسیان که خود را خون خواه آل ابی طالب می‌دانستند و مردم را به «الرضا من آل محمد» دعوت می‌کردند نمی‌توانستند در ابتدای کار خویش با فرزندان پیامبر(صلی الله علیه واله وسلم) درگیر شوند و علیه آنان دست به اقدام و عمل بزنند، اما از سال 140 هجری که منصور بر مخالفان خویش پیروز شد و نفوذ رهبر مذهبی شیعه و طرفداران اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه واله وسلم) را بیشتر احساس کرد.

ادامه...(موضع امام صادق (ع) در برابر رویدادها)