علویان چه کسانی بودند؟ و چند دسته تقسیم می‌شدند؟

علویان منصوب به علی از نسل علی و از فرزندان علی بن ابیطالب(علیه السلام) می‌باشند که در نیمه دوم قرن سوم هجری تحت عنوان علویان در طبرستان قیام کردند.[1]

مهم ترین نکته به عنوان درآمد تشکیل دولت علویان در ایران بحث از ورود سادات یعنی افراد وابسته به خاندان پیامبر(صلی الله علیه واله) از طریق امام علی(علیه السلام) و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) به ایران بوده است این مهاجرت از همان قرن نخست هجری قمری آغاز شد و در نیمه‌های قرن دوم هجری سرعت گرفت. در اواخر قرن دوم هجری تا قرن سوم گروههای زیادی از سادات علوی در شهرهای مختلف ایران از جمله: قم ، ری، اصفهان و گرگان ، در کنار سایر قبایل عرب مهاجر زندگی می‌کردند.[2]

علویان کسانی بودند که علیه امویان به پا خواسته و لیاقت امارت و ولایت را برای خویش بیش از دیگران می‌دانستند. این اعتقاد آنها نه از آن رو بود که علویان جانشینان واقعی پیامبر(صلی الله علیه واله) و منصوبین از جانب خدا هستند بلکه تنها از روی سزاواری آنها برای کسب مقام خلافت صورت گرفت. آنچه که می‌تواند مشخص کننده چهره آنها باشد، این بود که در مقام سنجش و ارزیابی مقام معنوی و علمی خلافت علی(علیه السلام) را برتر از دیگران می‌دانستند.

خاندان‌های حکومتی علویان مغرب ، علویان طبرستان ، اشراف حسنی مکه ، رئیسیان یمن، ادریسیان مغرب (مراکش کنونی) اُخَیضَریان و دیگر خاندان‌های کوچکتر همه در زمرة علویان بودند. این عنوان در عصر اخیر بر نُصَیریان سوریه نیز اطلاق می‌شده است. واژه علوی بویژه در ترکیه ، بر مطلق شیعه امامی اطلاق می‌شود.[3]

علویین دو دسته بودند: دسته اول کسانی بودند که نظری به دنیا و ریاست و خلافت و مال و منال نداشتند، غرضشان و هدفشان فقط ترویج دین و تعلیم و تعظیم شعائر اسلام بود و سیره زندگی آنها بهترین شاهد صادق گفتار است. دسته دیگر که از اولاد و اقوام علویین بودند آنها معتقد به خروج برای رفع ظلم و ستم بوده و از این جهت عرصه را بر خلفای ظالم زمان خویش تنگ می‌کردند ولی طالبین رسماً داعیه خلافت داشتند و از جمله آنها محمد بن عبدالله بن محض الحسنی که معروف به نفس زکًٌٌیه بود، در مدینه بر ابوجعفر منصور خروج کرد و برادرش ابراهیم شهید باخمری[4] در بصره برآمد و حسین بن علی مشهور به صاحب فخ در حجاز بر موسوی‌های عباسی خروج کرد و یحیی بن عبداله محض معروف به صاحب دیلم در طبرستان بر هارون الرشید خروج کرد و همه آنها به درجه شهادت رسیدند ولی در میان اعقاب آنها، حس انتقام و خونخواهی شدیدتر شد.