مأمون حاکم خراسان بزرگ بود، در خراسان و مناطق مختلف ایران ، گرایشی به مذهب تشیع و ارادت به اهل بیت (ع) وجود داشت و چون در این زمان امام رضا(ع) در مدینه ساکن بود، شیعیان ایران با مدینه در تماس دائمی بودند. مأمون به ظاهر از این مسله احساس خطر کرد و تصمیم گرفت امام را به خراسان بیاورد. وی ابتدا پیشنهاد داد که امام مقام رهبری را بپذیرد ودر این راستا، نامه های بسیاری بوسیله افراد متعدد به مدینه فرستاد، اما امام هر بار با مطرح کردن عذرهای بسیار ، جواب رد می داد. ولی حضرت ناگزیر شد به خراسان سفر کند.[50] مأمون به رجاء بن ابی ضحاک که مأمور آوردن امام از مدینه به مرو بود دستور داد حضرت را از راه کوفه و قم به مرو نیاورد. زیرا شیعیان در این نواحی بسیار بودند و او می ترسید که شیعیان در این مسیر اطراف حضرت اجتماع و بر ضد حکومت شورش کنند.[51]
به هر صورت ورود امام به ایران تحول عظیمی ایجاد کرد و حضور کوتاه مدتش در شهرهای مختلف، زمینه بازگشت مسلمانان دوستداران اهل بیت به آن حضرت را فراهم آورد. بهترین و باشکوه ترین استقبال در نیشابور صورت گرفت. حضور امام در خراسان سبب شد شخصیت حضرت به عنوان امام شیعیان بیشتر شناخته شود و پیروان مکتب اهل بیت (ع) رو به فزونی گذارد. بحث و مناظره حضرت با مخالفان مذاهب اهل سنت یا ادیان دیگر شخصیت علمی وی را بیشتر نمایان می کرد، به گونه ای که شاید بتوان این مناظرات را مهمترین عامل توسعه مذهب تشیع اعتقادی دانست. در این جلسات علاوه بر علمای مذاهب، اقشار گوناگون مردم نیز شرکت می کردند و جذب دانش غیبی امام می شدند. این مسله برای مأمون خطر آفرین بود تا جایی که به دستور وی مردم از حضور در جلسات محروم شدند و امام نیز به خاطر این کار مأمون را نفرین کرد و فرمود: «خدایا از کسی که به من ظلم کرد، مرا خوار نمود و شیعیان را از در خانه ام دور کرد انتقام بگیر»[52]
زمانی که امام به مرو رسید آن حضرت مورد استقبال شخص مأمون و فضل بن سهل و گروه کثیری از امرا و بزرگان آل عباس قرار گرفت و با احترام شایانی به شهر وارد شد و همه گونه وسائل رفاه و آسایشی در اختیار آن حضرت قرار گرفت. پس از چند روز مذاکراتی بین آن حضرت و مأمون آغاز شد و مأمون پیشنهاد کرد که خلافت را یکسره به آن حضرت واگذار نماید.[53]
امام (ع) از پذیرفتن این پیشنهاد بشدت امتناع کرد. مأمون گفت حالا که این طور است، پس ولیعهدی را بپذیر! امام فرمود: از این هم مرا معذور بدار. مأمون عذر امام را نپذیرفت و جمله ای را با خشونت و تندی گفت: «که عمر بن خطاب وقتی از دنیا می رفت شورا را در میان 6 نفر قرار داد که یکی از آنها امیرالمومنین علی(ع) بود و چنین توصیه کرد که هر کسی مخالفت کند گردنش زده شود! ... شما هم باید پیشنهاد مرا بپذیری، زیرا من چاره ای جز این نمی بینم.»![54]
امام رضا(ع) ناچار پیشنهاد مأمون را پذیرفت و فرمود:«من به این شرط ولایتعهدی را می پذیرم که هرگز در امور ملک و مملکت مصدر امری نباشم و در هیچ یک از امور دستگاه خلافت، همچون عزل و نصب حکام و قضا و فتواء دخالتی نداشته باشم.»[55]
منشور ولایتعهدی در سال 201هجری روز دوشنبه هفتم ماه رمضان به خط مأمون نگاشته شد و در پشت همان ورقه حضرت امام رضا(ع) با ذکر مقدمه ای پر از اشاره و ایماء قبولی خود را اعلام فرمود، بزرگان و فرماندهان کشوری و لشکری همچون یحیی بن اکتم و فضل بن سهل ، این عهدنامه را گواهی نمودند.[56]
اولین کسی که به دستور خلیفه دست بیعت به امام (ع) داد «عباس» فرزند مأمون بود و پس از او «فضل بن سهل» ، سپس عموم اشراف و رجال بنی عباس که حاضر بودند با آن حضرت بیعت کردند.[57]
موضوع ولایتعهد امام هشتم ، طبعاً برای دوستان و شیعیان آن حضرت موجب سرور و شادمانی بوده ولی خود آن حضرت از این امر اندوهگین و متأثر بود و وقتی که مردی را دید که زیاد اظهار خوشحالی می کند، او را نزد خود فراخواند و فرمود: «دل به این کار مبند و به آن خشنود مباش که دوامی ندارد.»
.jpg)
.jpg)
