ادامه حضور امام رضا (ع) در ایران....

دلائل امام رضا(ع) برای پذیرفتن ولایتعهدی و مواضع منفی امام در برابر نقشه‌های مأمون

 هنگامی امام رضا(ع) ولیعهدی مأمون را پذیرفت که اگر امتناع ورزد، نه تنها جان خویش را به رایگان از دست می‌دهد، بلکه علویان و دوستداران حضرت نیز همگی در معرض خطر واقع می‌شوند.[1]

بر امام لازم بود که جان خویشتن و شیعیان و هواخواهان را از گزندها برهاند، زیرا امت اسلامی به وجود آنان و آگاهی بخشیدنشان نیاز بسیار داشت. اینان بایستی باقی می‌ماندند تا برای مردم چراغ راه و رهبر و مقتدا در حل مشکلات و هجوم شبهه‌ها باشند.[2]

بر امام لازم بود که بر جای بماند و مسئولیت خویش را در نجات امت به انجام برساند. حال اگر او با رد قاطع و همشگی ولیعهدی، هم خود و هم پیروانش را به دست نابودی می‌سپرد، علاوه بر، نیل به مقام ولیعهدی یک اعتراف ضمنی از سوی عباسیان به شمار می‌رفت. دائر بر این مطلب که علویان نیز در حکومت سهم شایسته ای دارند. دیگر از دلائل قبول ولیعهدی از سوی امام آن بود که مردم خاندان پیامبر(ص) را در صحنة سیاست حاضر بیابند و به دست فراموششان نسپارند.[3]

امام در ایام ولیعهدی خویش چهرة واقعی مأمون را به همه شناساند و با افشا ساختن نیت و هدفهای وی در کارهایی که انجام می‌داد، هر گونه شبهه و تردیدی را از ذهن مردم زود.

نخستین موضعگیری امام: امام تا وقتی که در مدینه بود از پذیرفتن پیشنهاد مأمون خودداری کرد و آنقدر سرسختی نشان داد تا بر همگان معلوم بدارد که مأمون به هیچ قیمتی از او دست بردار نمی‌باشد. حتی برخی از متون تاریخی به این نکته اشاره کرده اند که دعوت امام از مدینه به مرو با اختیار خود او صورت نگرفت و اجبار محض بود.[4]

اتخاذ چنین موضع سرسختانه ای برای آن بود که دیگران بدانند که امام دستخوش نیرنگ مأمون قرار نمی‌گیرد و بخوبی به توطئه‌ها و هدفهای پنهانش آگاهی دارد. با این شیوه امام توانسته بود شک مردم پیرامون آن رویداد را برانگیزد.[5]

و از سویی امام نمی‌توانست ساکت بنشیند و در برابر اقدامات دولتمردان چهره موافق نشان بدهد. پس بایستی برنامه ای بریزد که در جهت خنثی کردن توطئه‌های مأمون پیش برود.[6]

موضعگیری دوم: که مأمون از امام خواسته بود که از خانواده‌اش هر که را که می‌خواهد همراه خویش به مرو بیاورد، ولی امام با خود هیچ کس حتی فرزندش جواد(ع) را هم نیاورد، در حالی که آن یک سفر کوتاه نبود، بلکه سفر و مأموریتی بس بزرگ و طولانی بود که می‌بایست امام طبق گفته مأمون رهبری امت اسلامی را بدست بگیرد.[7]

موضعگیری سوم: امام به عنوان رهبر حقیقی مردم توجه همگان را به مسئله ای متوجه کرد که مهمترین مسائل در زندگی حال و آینده شان به شمار می‌رفت و توحید پایه هر زندگی بافضیلتی است که ملتها به کمک آن از هر رنجی رهایی می‌یابند. امام می‌خواست بفهماند که جامعه وسیع آن روز از حقیقت توحید خالی است.

موضعگیری چهارم: امام چون به مرو رسید ماهها گذشت و او همچنان از موضع منفی با مأمون سخن می‌گفت نه پیشنهاد خلافت و نه پیشنهاد ولیعهدی هیچ کدام را نمی‌پذیرفت، تا آنکه مأمون با تهدیدهای مکرر به قصد جانش برخاست. امام گفت: می‌خواهم کاری کنم که مردم نگویند علی بن موسی به دنیا چسبیده بلکه این دنیاست که از پی او روان شده است از مأمون سلب اطمینان کرد و او را در هر عملی که می‌خواست انجام دهد به تزلرل در انداخت.[8]