ادامه...

علویان  چه کسانی هستند؟...

  «زمانی که زید بن علی کشته شد و آن اتفاقات افتاد شیعیان خراسان به حرکت درآمده و تلاشهایشان را آشکار کردند. تعداد زیادی نزد آنها رفت و آمد نمودند و متمایل به آنها شدند آنها کارهای بنی امیه را برای دیگران یادآوری کرده و آزارهایی که از ناحیه آنها در حق آل رسول صورت گرفته بود برای آنها بازگو می‌کردند»[1]

پس از چیرگی مسلمانان بر ایران دگرگونی‌های بسیاری در اوضاع اجتماعی ایران پدیدار شد و اوضاع به آن صورت که در زمان ساسانیان بود از میان رفت و تحولات زیادی بوجود آمد که ایرانیان مجبور شدند در سنن و آداب خود زیر نفوذ اسلام بازبینی و تجدید نظر کلی بنمایند. بیشترین مردم محروم از دگرگونی خوشحال به نظر می‌رسیدند که فرمانروایان و پادشاهان ستمکار از میان برداشته شدند و از آن پس برابری و برادری برقرار خواهد شد. کم کم مردم به فکر افتادند و متوسل به حرکاتی شدند که موجب برخوردها و درگیری‌های فراوان و پراکنده ای می‌شد که تاریخ عصر بنی امیه و بنی عباس سرشار از این گونه ماجراهای ناخوشایند بوده و همه آنها به علت رفتار نامسلمانی حکومت اعراب در ایران ناشی می‌شده است.[2]

دکتر حسن ابراهیم حسن در کتاب تاریخ سیاسی اسلام می‌نویسد:

«ایرانیان که از امتیازات طبقاتی در رنج بودند ، وقتی مسلمان شدند مساوات ایده آل را در اسلام یافتند که این دین همه مسلمانان را از عرب و عجم مساوی می‌شمرد ایرانیان به دوران خلفای راشدین به نسبت زیاد از مساوات اسلام بهره مند شدند و چون قدرت به دست امویان افتاد عرب را بر غیر عرب امتیاز دادند و ایرانیان به دوران امویان از حقوق کشوری و لشکری برخوردار نبودند از این رو کنیه ایشان بجنبید و برای سقوط دولت اموی کوششی آغاز کردند و در این راه با هاشمیان همدل شدند که امید داشتند در دولت ایشان کارها بهتر شود و چیزی از افتخارات قدیم را تجدید کنند»[3]

اگر اندکی به تعصبات عربی و تبعیضاتی که از ناحیه برخی خلفا میان عرب و غیر عرب صورت می‌گرفت و دفاعی که علی بن ابی طالب(علیه السلام) از مساوات اسلامی می‌نمود توجه کنیم این حقیقت روشن می‌شود.

علی(علیه السلام) در یک روز جمعه بر منبر خطبه می‌خواند اشعث بن قیس که از سرداران معروف عرب بود آمد و گفت: «یا امیر المؤمنین این (سرخ رویان) یعنی ایرانیان جلوی روی تو بر ما غلبه کرده اند و تو جلوی اینها را نمی‌گیری و سپس در حالی که خشم گرفته بود گفت: امروز من نشان خواهم داد که عرب چکاره است»

علی (علیه السلام) فرمود: این شکم گنده‌ها خودشان روزها در بستر نرم استراحت می‌کنند و آنها موالی ایرانیان روزهای گرم به خاطر خدا فعالیت می‌نمایند آنگاه از من می‌خواهند که آنها را طرد کنم و از ستمکاران باشم. «به خدا قسم که دانه را شکافت و آدمی را آفرید از رسول خدا(صلی الله علیه واله) شنیدم که فرمود: به خدا همچنان که در ابتدا شما ایرانیان را به خاطر اسلام خواهید زد بعد ایرانیان شما را به خاطر اسلام خواهند زد.»[4]

در این میان مبارزه بنی هاشم یعنی خاندان علی(علیه السلام) با خلفای ستمکار عرب باعث دلگرمی و استفاده از فرصت شد تا ایرانیان به جانبداری آن بزرگوار و فرزندان برومند و دادگرش وارد عمل شوند. خاندان علوی طوری به ایرانیان علاقه مند بودند که مردم ایران آنها را به چشم عرب نمی‌دیدند و چون مدتی با علی (علیه السلام) در بین النهرین می‌زیستند همه آنها کم و بیش زیان فارسی (پهلوی ساسانی) را می‌دانستند چنانچه به تاریخ مبارزات ملی و مذهبی ایران از قرن اول هجری به بعد مراجعه شود در تمام مدت فرمانروایی بنی امیه و بنی عباس، پیشروان نهضت‌های مذهبی را علویان تشکیل می‌دادند و همیشه از پشتیبانی کامل ایرانیان برخوردار بودند.[5]

این خاندان حقا علیه حق کشی و بیدادگری حکام وقت جانبازی فراوان نمودند گرچه امویان توانستند شورشی‌های علویان را خاموش کنند ولی این کار خشم مسلمانان را که می‌خواستند از سلطه عرب خلاص شوند نسبت به بنی امیه سخت تر ساخت زیرا بنی امیه برای خاموش کردن شورش علویان اقسام خشونت و سختی‌ها را به کار می‌بردند بدین جهت مسلمانان خاصه ایرانیان ، به سوی بنی هاشم متمایل می‌شدند. به خصوص وقتی زید بن علی و پس از وی پسرش یحیی کشته شدند این تمایل شدت یافت.[6]

پس از شهادت امام حسین (علیه السلام) زید بن علی یعنی نوه آن حضرت ، در سال 121 در کوفه قیام مرد و منجر به شکست و شهادت آن بزرگوار گردید به طوری که بدن آن حضرت را پس از نبش قبر به دار آویختند پس از آن یکی از فرزندان زید به نام یحیی که موقع شهادت پدرش کودکی بیش نبوده ، پس از چند سال که مخفیانه زیست به خراسان گریخت و در آنجا طی حوادثی موفق شد سپاه کوچکی فراهم آورده با نصر سیّار والی خراسان به نبرد پردازد. در این موقع یحیی بیش از 18 سال نداشت و طرفدارانش که بالغ بر 500 نفر بودند سه روز در مقابل 20 هزار سپاهی نصر آنقدر مقاومت کردند تا یحیی و یارانش به شهادت رسیدند.[7] نصر پسر یحیی را نزد خلیفه هارون الرشید فرستاد و بدنش را به دار آویخت ولید خلیفه پسر یحیی را برای تنبیه نزد مادرش فرستاد و بدن یحیی در خراسان تا قیام ابومسلم همچنان به دار آویخته بود و او بدن یحیی را دفن کرد و تمام کسانی که در قتل آن حضرت شرکت داشتند از دم شمشیر گذرانید و مزار آن شهید در 90 کیلومتری مشهد نزدیک قریه ای به نام میامی می‌باشد.[8]

قتل یحیی مردم خراسان را به هیجان آورد تا یک هفته عزای یحیی را به پا داشتند و در آن سال هر فرزندی در خراسان تولد یافت اسمش را یحیی گذاشتند و می‌گویند: حضرت صادق(علیه السلام) بر شهادت یحیی گریست.[9] مهمترین اثر قیام یحیی و قتل فجیع وی در خراسان ، ایجاد حزب طرفداری علویان بود که زمینه را برای دعوت ابومسلم آماده ساخت و دعات عباسیان از این موقعیت کاملاً استفاده کردند. به استناد منابع تاریخی اوّلین پرچم سیاه از همین استان برافراشته شد.

علویان  چه کسانی هستند؟...

علویان از دیدگاه علویان

علویان خود را شیعیان اِثنی عشر می‌دانستند و می‌دانند. علویان مسلمانان شیعه و موحد بودند و هستند که خداوند را از هر شباهتی با مخلوقات منزه آنان به نبوّت سیّد پیامبران حضرت محمد(صلی الله علیه واله) و امامت امامان دوازده گانه اعتراف داشتند و دارند. آنها عرب‌های خالص بودند و هستند که چیزی داخل نسبت آنها نشده است آنان هیچ چیز دیگری را به جای اسلام به عنوان دین و عربیت به عنوان نسبت و تشیع نمی‌پذیرفتند و نمی‌پذیرند. علوی نه حلول و نه تناسخ را قبول نداشتند و ندارند. آنها نه جبر را می‌پذیرفتند و نه تفویض را. از دیدگاه آنها، قضا و قدر از ناحیه خداوند است و شر آن از ناحیه نفوس.[1]

پارسایی علویان و درآمدی به ریشه‌های فرهنگی اجتماعی تشیع در ارتباط با علویان

علویان و شیعیان در قرن اول به دیانت و پارسایی شهرت داشتند این ویژگی پس از شهادت امام علی(علیه السلام) و آغاز سلسله امویان روشن تر شد. علویان و اهل بیت که به انجام فرائض و نوافل و ترک محرمّات و مکروهات تقیّد شدیدی داشتند دین و مذهب آنان را سرلوحه کردار خویش قرار می‌دادند.

شیعیان و علویان به خاطر ظلمهایی که بر آنان روا داشته می‌شد، مظهر مظلومیت بودند و مردم ایران با مشاهده این ظلمها که در موارد زیادی به شهادت علویان می‌انجامید به آنان متمایل می‌شدند. این مظلومیت پس از واقعه کربلا رو به فزونی گذاشت و در این میان نباید از نقش مهم امام سجاد(علیه السلام) غافل ماند.[2]

در جریان سرنگونی امویان در سال 132 ه. ق مظلومیّت شیعیان پشتوانه مهمی بود که عباسیان از آن استفاده کردند آنان حکومت خود را بر پایه اشکی که بر شهادت امام حسین، زیدبن علی و یحیی بن زید می‌ریختند برپا کردند. یعقوبی با اشاره بر حرکت زید بن علی که سبب ایجاد مظلومیتی دیگر بعد از عاشورا برای علویان و شیعیان شد[3]

این مبحث ادامه دارد...

 علویان چه کسانی بودند؟ و چند دسته تقسیم می‌شدند؟

علویان منصوب به علی از نسل علی و از فرزندان علی بن ابیطالب(علیه السلام) می‌باشند که در نیمه دوم قرن سوم هجری تحت عنوان علویان در طبرستان قیام کردند.[1]

مهم ترین نکته به عنوان درآمد تشکیل دولت علویان در ایران بحث از ورود سادات یعنی افراد وابسته به خاندان پیامبر(صلی الله علیه واله) از طریق امام علی(علیه السلام) و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) به ایران بوده است این مهاجرت از همان قرن نخست هجری قمری آغاز شد و در نیمه‌های قرن دوم هجری سرعت گرفت. در اواخر قرن دوم هجری تا قرن سوم گروههای زیادی از سادات علوی در شهرهای مختلف ایران از جمله: قم ، ری، اصفهان و گرگان ، در کنار سایر قبایل عرب مهاجر زندگی می‌کردند.[2]

علویان کسانی بودند که علیه امویان به پا خواسته و لیاقت امارت و ولایت را برای خویش بیش از دیگران می‌دانستند. این اعتقاد آنها نه از آن رو بود که علویان جانشینان واقعی پیامبر(صلی الله علیه واله) و منصوبین از جانب خدا هستند بلکه تنها از روی سزاواری آنها برای کسب مقام خلافت صورت گرفت. آنچه که می‌تواند مشخص کننده چهره آنها باشد، این بود که در مقام سنجش و ارزیابی مقام معنوی و علمی خلافت علی(علیه السلام) را برتر از دیگران می‌دانستند.

خاندان‌های حکومتی علویان مغرب ، علویان طبرستان ، اشراف حسنی مکه ، رئیسیان یمن، ادریسیان مغرب (مراکش کنونی) اُخَیضَریان و دیگر خاندان‌های کوچکتر همه در زمرة علویان بودند. این عنوان در عصر اخیر بر نُصَیریان سوریه نیز اطلاق می‌شده است. واژه علوی بویژه در ترکیه ، بر مطلق شیعه امامی اطلاق می‌شود.[3]

علویین دو دسته بودند: دسته اول کسانی بودند که نظری به دنیا و ریاست و خلافت و مال و منال نداشتند، غرضشان و هدفشان فقط ترویج دین و تعلیم و تعظیم شعائر اسلام بود و سیره زندگی آنها بهترین شاهد صادق گفتار است. دسته دیگر که از اولاد و اقوام علویین بودند آنها معتقد به خروج برای رفع ظلم و ستم بوده و از این جهت عرصه را بر خلفای ظالم زمان خویش تنگ می‌کردند ولی طالبین رسماً داعیه خلافت داشتند و از جمله آنها محمد بن عبدالله بن محض الحسنی که معروف به نفس زکًٌٌیه بود، در مدینه بر ابوجعفر منصور خروج کرد و برادرش ابراهیم شهید باخمری[4] در بصره برآمد و حسین بن علی مشهور به صاحب فخ در حجاز بر موسوی‌های عباسی خروج کرد و یحیی بن عبداله محض معروف به صاحب دیلم در طبرستان بر هارون الرشید خروج کرد و همه آنها به درجه شهادت رسیدند ولی در میان اعقاب آنها، حس انتقام و خونخواهی شدیدتر شد.

ادامه...

با عرض پوزش از کاربرانی که مطالب را پیگیری می کردند از وقفه به وجود آمده ، (در مشهد مقدس نایب الزیاره بودم)

گرایش‌های وزیران عباسی نسبت به علویان

بسیاری از وزیران عباسی آشکارا یا نهانی گرایش هایی به سوی رهبران علوی نشان دادند و همین موجب آن شد که خلفا آنان را کیفر و آزار دهند. وزیر منصور ایرانی به نام ابوایّوب موریانی از مردم موریان یکی از روستاهای اهواز است یعقوب بن داوود وزیر مهدی نیز ایرانی است برمکیان و فضل بن سهل وزیر مأمون از مردم ایران بودند و بیشتر ایرانیان به دودمان علوی گرایش داشتند.

یکی از وزیران عباسی که پس از ابوسلمه خلفای بنی عباس او را به تشیّع و گرایش به علویان متّهم کردند یعقوب پس داوودبن طهمان است. او وزیر مهدی سومین خلیفه عباسی است و پدرش داوود و برادرانش دبیران نصربن سیّار حکمران اموی در خراسان بودند. ربیع حاجب یعقوب بن داوود را به او معرفی کرد زیرا میان ربیع و وی دوستی دیرینه ای برقرار بود.[1]

گماشتن یعقوب بن داوود[2] را به دست مهدی، به تمایل خلیفه به دلگرم ساختن شیعیان نسبت می‌دهد، ربیع پسر یونس که نخستین حاجب منصور بعد حاجب مهدی بود در نتیجه کینه ای که از وزیر مهدی در دل داشت نخستین عامل انتخاب یعقوب به وزرات بود.[3]

یعقوب پیش از به عهده گرفتن وزارت آرزوی برپایی عقیده زیدیان را ابراز داشت و به بنی حسن نزدیک شد و خواهان آن بود که ایشان را دولتی باشد و در سایه دولت آنان زندگی کند.[4]

یعقوب از چرب زبانی و چیره دستی برخوردار بود که توانست محبت و نگاه مثبت خلیفه را به دست آورد. و همین به فزونی نفوذ و قدرتش در دولت انجامید. مهدی کارها را به او سپرد و دفترها را به او واگذار کرد و او را بر همه مردم مقدّم داشت. هر چه نفوذ وزیر عباسی یعقوب بن داوود بیشتر می‌شد، شمار حاسدانی که نسبت به او کینه می‌ورزیدند رو به فزونی می‌نهاد. آنان گرایش‌های این وزیر را به سمت شیعه بهترین وسیله دیدند تا از وی رهایی یابند. یعقوب از دلبستگی خالصانه‌اش نسبت به اصول شیعه دست برنداشت و برای ایجاد یک دولت علوی تلاش هایی را آغاز کرد.[5]

بدگویی از یعقوب در نتیجه گرایش او به اسحاق بن فضل آغاز شد.[6] دشمنان بر یعقوب خرده گرفتند که او مقدمه می‌چیند تا به جای مهدی، خلافت را بدست اسحاق بسپارد. آنان وانمود کردند چنین کاری برای یعقوب بسی آسان است ، چون ولایتهای شرق و غرب در اختیار او و یارانش درآمد، و تنها او را کافی است که به آنان نامه نویسد. در نتیجه آنان را جملگی در یک زمان بشوراند و اسحاق زمام خلافت را به دست گیرد. مهدی این سخن چینیها را تصدیق کرد و دوستانش پیوسته او را بر ضدّ وی بر می‌انگیختند. و او را از وی می‌ترساندند. پس از آن سخن چینیها ، یعقوب از خلیفه خواست اسحاق بن فضل را به فرمانروایی مصر گمارد و همین پیشنهاد خشم مهدی را برانگیخت و موجب شد به درستی آن بدگویی‌ها اطمینان یابد آنگاه مهدی تصمیم گرفت حقیقت گرایش‌های وزیر خود یعقوب را به علویان بیازماید. پس مردی از علویان را به او سپرد و به وزیر خود گفت: این فلان از فرزندان علی(علیه السلام) است دوست دارم به جای من رنج کشتن او را به دوش کشی و مرا از او آسوده سازی. وزیر به خلیفه وعده داد این خواست را عمل درآورد و مهدی صدهزار درهم به او بخشید. آنگاه وزیر آن مرد علوی را به مجلس خود فراخواند و از حال او پرسید. آن مرد را از حال خود آگاه کرد و وی را مردی خردمند و زیرک یافت. آن مرد علوی وزیر را گفت: وای بر تو ای یعقوب، با خون من که مردی از فرزندان فاطمه دخت رسول خدا هستم به دیدار خدا می‌روی! یعقوب آن علوی را آزاد کرد.[7]

حرکت علویان در زمان امامت امام موسی کاظم(ع)

امامت امام موسی کاظم(ع)

امام موسی کاظم(علیه السلام) پس از وفات پدرش امام جعفر صادق(علیه السلام) در سال 148 ق رهبری شیعیان اثنی عشری را بعهده گرفت. امام موسی کاظم(علیه السلام) به تقوا و پارسایی و شکیبایی در برابر اذیت و آزار مشهور بود بدان حد که او را «کاظم» (فروخورنده خشم) خواندند. در عهد او امامت به مرحله سرّی و مرحله عبادی وارد شد موسی کاظم(علیه السلام) به سخاوت نام آور بود. هر گاه به گوشش می‌رسید که کسی درباره‌اش سخن

ناخوشایندی گفته است یک کیسه دینار برایش می‌فرستاد.[1] تا چنان شد که در کرم و بخشندگی به او مَثَل می‌زدند.[2]

همین سخاوتمندی شک و گمان خلیفه مهدی را برانگیخت و گمان برد که او از شیعیانش خمس می‌گیرد. از این رو مهدی به امام موسی کاظم (ع) پیغام فرستاد و او را به بغداد فراخواند و در آن جا به زندان انداخت. پس مهدی ، علی بن ابیطالب را در خواب دید که او را به سبب بریدن رشته‌های خویشاوندی نکوهش می‌کند. در نتیجه امام موسی کاظم (علیه السلام) را رها ساخت و از او خواست تا سوگند یاد کند که بر ضدّ وی و بر ضدّ هیچ یک از فرزندانش قیام نکند.

امام موسی کاظم (علیه السلام) گفت: «نه به خدا این کار را کرده ام نه این کاره ام» مهدی گفت: «راست می‌گویی» سرانجام مهدی سه هزار دینار به او بخشید و دوباره به او اجازه داد به مدینه بازگردد.[3]

شیعیان خالص امام صادق(علیه السلام) از امامت موسی بن جعفر(علیه السلام) حمایت کردند و تشیع مسیر طبیعی خویش را از این طریق ادامه داد.

دورانی را که امام موسی کاظم (علیه السلام) د رآن زندگی می‌کرد مصادف با نخستین مرحله استبداد و ستمگری حکام عباسی از منصور تا هارون بود منصور شمار فراوانی از علویان را به شهادت رساند شمار بیشتری از آنان در زندان‌های او در گذشتند.[4] این هوشیاری برای امام موسی کاظم (علیه السلام) و شیعیان آن حضرت بود تا سخت مراقب خود بوده با رعایت اصل تقیّه به پاسداری از اسلام اصیل بپردازند. شیعیان خلافت عباسی را غاصبانه دانسته به امامت امام خود معتقد بودند و سهم مال خود را نزد امام یا وکلای ایشان می‌فرستادند و به صورت مشخص برای براندازی عباسیان تلاش نمی‌کردند همین امر سبب شد تا ایمنی بیشتری در مقایسه با گروههایی مانند زیدیه داشته باشند.[5]